Đức Giáo hoàng Leo XIV, Tòa Thánh Vatican, và thách thức từ cuộc cách mạng AI
Trong một văn thư mang tính nền tảng năm 1891 có tên là Rerum Novarum, tiếng Latinh nghĩa là “Về Những Điều Mới”, Đức Leo XIII ủng hộ các cuộc kêu gọi thành lập công đoàn lao động, mức lương đủ sống và điều kiện làm việc an toàn hơn. Tuy nhiên, ông cũng khẳng định quyền sở hữu tư nhân và tài sản.
“Việc thuê mướn lao động và kinh doanh thương mại nằm trong tay một số rất ít người; do đó, một số rất nhỏ những người giàu có đã có thể áp đặt lên quần chúng đông đúc của người lao động nghèo một sự ách đến mức gần như chế độ nô lệ,” Đức Leo XIII từng viết.
Rerum Novarum đặt nền móng cho giáo lý xã hội Công giáo hiện đại, truyền cảm hứng cho các phong trào lao động Công giáo. Nó cũng ảnh hưởng đến một trường phái chính trị ôn hòa bảo thủ ở châu Âu sau Chiến tranh thế giới thứ hai, tin tưởng vào chủ nghĩa tư bản nhưng với các biện pháp bảo vệ mạnh mẽ.
Nói chuyện với Big Tech
Gần đây, Giáo hội Công giáo càng lúc càng có những tiếng nói rõ ràng về bất bình đẳng và nhu cầu có một nền kinh tế toàn diện hơn.
Đạo đức công nghệ ban đầu không phải là mối lo ở trung tâm đối với Đức Giáo hoàng Francis, người đôi khi lo lắng rằng người nghèo trên thế giới tụt hậu trong việc tiếp cận mạng xã hội. Ông chấp nhận Twitter và được biết đến trong Vatican với tên gọi “Đức Giáo Hoàng Snapchat” vì những bức ảnh selfie mà ông chụp cùng du khách và những tín đồ Công giáo.
Năm 2016, Vatican đã tổ chức một hội nghị, nơi những cái tên lớn nhất của Thung lũng Silicon, bao gồm Mark Zuckerberg của Facebook, Tim Cook của Apple và Eric Schmidt của Google để thảo luận về cách công nghệ có thể được sử dụng cho mục đích tốt đẹp.
Đức Giáo hoàng Francis đã đề cập với Schmidt rằng ông có thể cần một chút trợ giúp với một kênh YouTube mới của Vatican dành cho giới trẻ, theo những người quen thuộc với cuộc họp đó. Schmidt đã gửi một nhóm Googler đến Vatican trong vài tuần để hỗ trợ, nhưng họ cảm thấy thất vọng vì sự chậm trễ của bộ máy quan liêu Vatican và kênh này chưa bao giờ xuất hiện.
Hồng Y Paul Tighe, đến từ Ireland, đã giúp tổ chức một loạt các cuộc trò chuyện riêng tư giữa giới lãnh đạo Vatican và các nhà lãnh đạo công nghệ, được gọi là Đối thoại Minerva, lấy tên theo nhà thờ Dominica ở Rome.
Ban đầu, cuộc trò chuyện chủ yếu xoay quanh triển vọng ngày càng tăng về số hóa, nhưng theo thời gian, những người tham gia bắt đầu thảo luận về mối quan ngại của họ về sự phân cực chính trị ngày càng gia tăng đi kèm với nó. Rồi dần dần, các nhà lãnh đạo công nghệ ngày càng nói nhiều hơn về những đột phá trong AI. “Mọi người đã nói với chúng tôi: ‘Hãy xem, điều này sẽ đặt ra câu hỏi về tương lai của nhân loại… và chúng ta quan tâm đến việc nói chuyện với tất cả các nguồn trí tuệ truyền thống,’ ” Tighe cho biết.
Kêu gọi đạo đức
Đầu năm 2019, Đức Tổng Giám Mục Vincenzo Paglia, khi đó là Trưởng ban Học viện Pontifical Academy of Life của Vatican, cho biết Microsoft đã liên hệ để tổ chức một cuộc họp với Chủ tịch tập đoàn, ông Brad Smith để thảo luận về những tác động về mặt đạo đức của trí tuệ nhân tạo.
Paglia vừa tò mò vừa cảnh giác trước ý định của Microsoft. “Trong văn phòng tôi, mọi người nói với tôi: Người đàn ông này muốn Vatican chứng thực. Có lẽ là về doanh số bán hàng,” Paglia cho biết. Nhưng ông đồng ý gặp Smith và họ đã rất hợp tác. “Đó gần như là tình yêu từ cái nhìn đầu tiên. Có sự hiểu biết lẫn nhau về tầm quan trọng sống còn của vấn đề này,” Paglia nói.
“Hãy cho tôi biết, người đàn ông này là ai?” Giáo hoàng Francis hỏi Paglia khi ông chuẩn bị chào đón Smith. Để khơi gợi sự quan tâm của vị Giáo hoàng, Đức Tổng Giám Mục đã nói rằng Smith là một luật sư giúp đỡ những người nhập cư ở Hoa Kỳ (Smith đồng sáng lập một tổ chức phi lợi nhuận hỗ trợ pháp lý cho trẻ em di cư). “Được rồi, chúng ta hãy đi,” Francis trả lời.
“Tôi không thể chỉ nói: ‘Ông ấy là Chủ tịch Microsoft.’ Tôi cần tạo ra tác động cảm xúc,” Paglia giải thích. Microsoft đã có mối quan hệ lâu năm với các quan chức Vatican nhưng chưa ở cấp độ này. Smith đã kể cho Francis về tầm nhìn của mình về AI. “Chúng tôi coi công nghệ này như phục vụ nhân loại, chứ không phải thứ thay thế nhân loại,” Smith nói trong một cuộc phỏng vấn.
Paglia và Smith đã đặt nền móng cho các nguyên tắc được gọi là Kêu gọi Rome về Đạo đức Trí tuệ Nhân tạo, được công bố vào năm 2020, mà các công ty có trụ sở như IBM và Cisco đã cam kết tuân thủ. Lời hứa kéo dài 12 trang cam kết rằng những người chế tạo AI sẽ không vi phạm quyền riêng tư hoặc nhân quyền của người dùng hoặc thúc đẩy phân biệt đối xử, và đề xuất rằng “những người thiết kế và triển khai việc sử dụng AI phải tiến hành có trách nhiệm.” Một số người tiên phong về AI, bao gồm Google và OpenAI, vẫn chưa đăng ký. Paglia hy vọng họ sẽ tham gia.
Vatican nhận thấy tiềm năng của AI để làm điều tốt trong các lĩnh vực như chăm sóc sức khỏe, giáo dục và truyền bá đức tin. Rõ ràng có những vấn đề đạo đức cần xem xét. Hy vọng là các nhà lãnh đạo tôn giáo và công nghệ có thể hợp tác để thiết lập các nguyên tắc.
Trong những năm sau đó, việc gặp gỡ Giáo hoàng đã trở thành một nghi thức đối với các CEO công nghệ đang nổi lên, bao gồm Dario Amodei của Anthropic, Aidan Gomez của Cohere và Markus Pflitsch của Terra Quantum.
“Có sự hài lòng hoặc sự đồng thuận chung, rằng chúng ta có thể tổ chức và sử dụng AI cổ điển cho mục đích tốt đẹp… nhưng chúng ta cần thiết lập các cấu trúc quản trị đúng đắn,” Pflitsch nói.
Đôi khi, những người tham quan tranh luận với Giáo hoàng về bản chất của công nghệ và thần thánh, theo cha Eric Salobir, một linh mục thuộc dòng Đominic đã tham dự một số cuộc họp.
Trong một cuộc họp, Francis so sánh sự phụ thuộc của AI vào nội dung web được sản xuất bằng một vài ngôn ngữ, chủ yếu là tiếng Anh, với câu chuyện về Tháp Babel, trong đó con người quá tự phụ, nói cùng một ngôn ngữ, đã cố gắng xây dựng một tòa tháp lên thiên đường, khiến Thiên Chúa phân tán họ và ảnh hưởng tới sức sáng tạo của họ. Trong một cuộc họp khác, Giáo hoàng cảnh báo các nhà lãnh đạo công nghệ không nên tin rằng họ hiểu con người chỉ vì dữ liệu của họ có thể dự đoán hành vi của con người: “Các ông đã xóa bỏ nhân tính của họ vì các ông không thể biến con người thành giá trị dữ liệu,” cha Salobir nhớ lại.
Năm 2023, một hình ảnh do AI tạo ra về Giáo hoàng Francis mặc áo khoác phao trắng cực kỳ sành điệu đã trở thành một trong những deepfake đầu tiên lan truyền trên toàn thế giới. Nhiều người trên khắp thế giới đã tin vào nó. Cùng trong năm ấy, Francis cảnh báo về một “chế độ độc tài công nghệ” và kêu gọi các chính phủ phát triển một hiệp ước quốc tế ràng buộc để điều chỉnh AI.
Khi giải quyết tại hội nghị thượng đỉnh G7 năm 2024, ông nói rằng AI là thứ “thú vị và đáng sợ.” Ông nói rằng nhân loại phải đối mặt với một tương lai không có hy vọng nếu “các lựa chọn của máy móc” thay thế các quyết định của con người về cuộc sống của họ.
Đầu tháng này, Vatican đã cảnh báo trong một tài liệu về AI rằng, ngay cả khi công nghệ đó có những sử dụng mang tính xây dựng, một số ít công ty công nghệ có thể tích lũy được sự giàu có và quyền lực gây tổn hại cho nhiều người. Quân đội có thể chạy đua phát triển vũ khí tự động, thiếu phán đoán hoặc đạo đức của con người. Trẻ em có nguy cơ lớn lên trong một thế giới phi nhân tính, với chatbot làm hướng dẫn của chúng.
Sau khi Giáo hoàng Francis qua đời vào tháng 4/2025, AI là một chủ đề thảo luận chính giữa các hồng y đến Rome để thực hiện mật nghị bầu chọn vị kế nhiệm ông. Một số nhà lãnh đạo châu Âu cảnh báo rằng AI đang chiếm không gian cho Thiên Chúa trong cuộc sống hiện đại. Một số đồng nghiệp của họ từ Châu Phi bày tỏ lo ngại về cơn khát khoáng chất vô tận của ngành công nghệ khai thác dưới lòng đất của họ.
Bây giờ họ đang chờ đợi xem Leo sẽ sử dụng thẩm quyền đạo đức của Giáo hội như thế nào để thúc đẩy các quy tắc mạnh mẽ về AI. “Những công cụ này không nên bị kỳ thị, nhưng chúng cần được điều chỉnh,” Đức Hồng Y Versaldi nói. “Câu hỏi là, ai sẽ điều chỉnh chúng? Những người tạo ra thứ công nghệ này, nếu để tự họ điều chỉnh thì sẽ không đáng tin cậy chút nào.”
Theo WSJ
