Một phần được bảo tồn còn tốt của Aqua Claudia, được xây dựng giữa năm 38 và 52 sau Công nguyên

Luca Messina, vốn là một kỹ sư xây dựng, đồng thời là “nhà khảo cổ học hang động” tự do, là người dẫn dắt một nhóm nhỏ có tên Sotterranei di Roma – Những người khám phá lòng đất Rome. Họ không phải các nhà nghiên cứu, những người làm khảo cổ học chính quy, mà là những người đam mê tự học, dấn thân vào các đường hầm đen kịt và đổ nát, nơi không khí không lưu thông từ hàng nghìn năm. Messina cùng các thành viên trong nhóm mang theo đèn đầu, bản đồ GPS và cả thiết bị quét 3D để dò tìm những phần của hệ thống dẫn nước cổ xưa chưa từng được ghi chép lại chính xác. Họ nối tiếp công trình của Thomas Ashby, một học giả người Anh đã miệt mài khảo sát các đường dẫn nước cổ La Mã hồi đầu thế kỷ 20. Tuy nhiên, thay vì các công cụ cũ kĩ, họ dùng Google Earth, định vị bằng vệ tinh, và đôi khi đi kèm với cái sự liệu lĩnh của những kẻ đi săn kho báu. Trên thực tế, nhóm phải dối mặt với những thử thách như động vật như dơi, côn trùng, hay không khí ngột ngạt và nguy cơ sập hầm. Tuy nhiên, đam mê khám phá và tình yêu với lịch sử, kết hợp với cảm giác phiêu lưu là yếu tố thúc dẩy họ tiếp tục khám phá.

Khu vực bên dưới Nhà thờ St. John và Paul xây dựng năm 1100 sau Công nguyên trên Đồi Caelian ẩn chứa một bất ngờ dành cho những ai thám hiểm dưới lòng đất: một hồ nước xanh lam trong vắt với các các bức tường chuyển màu trắng và các nhũ đá nhỏ,

Ngoài ra, những chuyến đi của họ không chỉ để thỏa trí tò mò. Chúng hé mở một chiều không gian mới trong cách loài người chúng ta hiểu về lịch sử. Những công trình ẩn sâu dưới lòng đất không chỉ là tàn tích, mà là bằng chứng sống động cho thấy người La Mã không chỉ xây để dùng trong một đời, mà để trường tồn. Việc khai phá mạng lưới này chính là cách để hiểu sâu hơn về cách người xưa sống, sinh hoạt, và tổ chức xã hội. Một số thành viên còn xem mình như những “nhà khoa học công dân” – citizen scientists, hợp tác với giới học thuật để vẽ lại bản đồ thành phố qua ba thiên niên kỷ.

Những tầng lớp lịch sử tiến hóa đô thị cùng đời sống thường nhật của “người La Mã thực sự”

Trên thực tế, Rome không bao giờ bị đập đi xây lại từ đầu. Trong suốt hơn hai nghìn năm, người dân ở đây cứ xây tiếp trên nền cũ. Một căn hộ của thường dân La Mã có thể trở thành tầng hầm của một nhà thờ Trung cổ, rồi bị che phủ bởi một cung điện Phục Hưng. Đôi khi, một quán bar hiện đại ở Testaccio có thể hé lộ những lớp chum gốm cổ từ thời hoàng kim đế chế. Những ngôi nhà tầng dưới phố Trastevere là những khối “insula”, vốn từng là khu căn hộ tập thể của tầng lớp bình dân thời xưa, được tái sử dụng và tồn tại suốt đến thời Trung cổ. Các nhà khảo cổ học so sánh các lớp di tích ở Rome như một chiếc bánh lasagna, với các lớp chồng lên nhau, nhưng đôi khi còn đan xen, chồng chéo phức tạp.