Không chỉ có khí hậu, chính thành công của La Mã trong việc xây dựng các thành phố lớn và kết nối giao thương rộng khắp lại trở thành mảnh đất màu mỡ cho dịch bệnh bùng phát. Nhiều nhà khoa học cho rằng, với dân số đông đúc, môi trường đô thị chật chội, và mạng lưới giao thông mạnh mẽ, La Mã đã vô tình tạo ra “hệ sinh thái vi sinh vật” lý tưởng cho dịch bệnh lan rộng. Các bệnh như lao, phong, và sốt rét từng tồn tại ở quy mô nhỏ thì đến thời kỳ này bắt đầu bùng nổ thành đại dịch.

Những con chuột nhảy là nguyên nhân phát sinh nên dịch bệnh

Bức tranh sơn dầu của Elie Delaunay mô tả cảnh Rome bị dịch hạch hoành hành.

Đại dịch đầu tiên ảnh hưởng toàn đế chế là “dịch Antonine”, diễn ra vào năm 165–180 SCN, được cho là do virus đậu mùa gây ra. Theo các nghiên cứu cổ vi sinh học, đại dịch này nhiều khả năng bắt nguồn từ loài chuột nhảy châu Phi qua lây truyền zoonotic từ 3.000–4.000 năm trước, rồi lan sang người và đến La Mã qua các binh sĩ trở về sau chiến dịch ở Parthia, giết chết khoảng 5 đến 10 triệu người, tương đương 10% dân số. Tiếp đó là “dịch Cyprian” vào giữa thế kỷ thứ 3, được miêu tả chi tiết bởi giám mục Cyprian xứ Carthage. Dịch bệnh này kéo dài suốt 20 năm, quét qua Ai Cập, Tiểu Á, Hy Lạp, và tận tới Ý, gây hậu quả thảm khốc chưa từng có.

Suy thoái môi trường và thói quen thiếu bền vững