Tháng 4/2025, chính quyền Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump đã cấm xuất khẩu các GPU “H20” (phiên bản H100 thiết kế riêng cho Trung Quốc) và chip AMD MI308 sang Trung Quốc. Tuy nhiên, luật Trung Quốc lại không cấm nhập khẩu hay mua bán các chip này, miễn là đã nộp thuế nhập khẩu đầy đủ. Do vậy, ngay sau khi lệnh cấm được ban hành, nhiều kênh trung gian ở Đông Nam Á (như Singapore, Malaysia, Thái Lan) đã được sử dụng để tuồn chip từ thị trường quốc tế vào Trung Quốc qua đường vòng. Các hợp đồng bán hàng và hồ sơ công ty cho thấy các chip B200, H100, H200 xuất hiện phổ biến trong các giao dịch ngầm và nhanh chóng đến tay các nhà cung cấp trung tâm dữ liệu ở các tỉnh Quảng Đông, Chiết Giang, An Huy…

Thị trường chợ đen

Thị trường nội địa Trung Quốc trở nên nhộn nhịp khi dòng chip AI bị cấm này được bán công khai trên các nền tảng thương mại và mạng xã hội nội địa. Theo Tom’s Hardware, các nhà phân phối thậm chí so sánh việc săn tìm chip B200 như việc mua cá ở chợ: người dùng có thể dễ dàng thấy quảng cáo trên Douyin, Xiaohongshu từ các đại lý và cửa hàng bán đủ loại sản phẩm từ GPU RTX 5090 đến máy chủ chứa 8 card B200. Giá bán cũng cao ngất: mỗi rack máy chủ lắp sẵn 8 GPU B200 cùng linh kiện đi kèm (có kích thước tương đương 1 vali cỡ lớn, nặng khoảng 150 kg) được rao ở mức 3 – 3.5 triệu CNY (tương đương 420,000 – 490,000 USD), cao hơn khoảng 50% so với giá bên Mỹ. Ở mức giá này, lô hàng 8 card B200 đem lại lợi nhuận hơn 100,000 USD cho người bán. Chẳng hạn như công ty Gate of the Era ở Thượng Hải được cho là đã bán cả trăm “rack” B200, thu về gần 400 triệu USD chỉ trong vài tháng.

Luật Trung Quốc cho phép các nhà nhập khẩu và phân phối buôn bán các linh kiện này khi đã qua cửa khẩu, nên họ chỉ phải chịu nghĩa vụ thuế bình thường. Vì vậy, hoạt động mua bán diễn ra công khai dưới dạng các sản phẩm đã qua sử dụng hoặc lắp ráp, bất chấp việc Mỹ cấm xuất khẩu. Các chuyên gia pháp lý lưu ý rằng chỉ công ty và bên thứ 3 nước ngoài xuất khẩu chip sang Trung Quốc mới vi phạm quy định Mỹ; khi đã vào Trung Quốc, các chip ấy có thể được giao dịch tự do. Thậm chí, có cả 1 ngành dịch vụ mới đã phát triển song song với thị trường đen: các xưởng sửa chữa chui ở Thâm Quyến nhận bảo trì, nâng cấp GPU NVIDIA bị cấm, tính phí từ 10,000 đến 20,000 CNY mỗi card. Tốc độ xuất hiện dày đặc của các chip này cũng cho thấy nhiều hợp đồng đã thành hiện thực, kể cả một số hợp đồng mua của nhà nước và quân đội Trung Quốc được tiết lộ trên các hệ thống đấu thầu nội địa.

Phản ứng của NVIDIA

NVIDIA khẳng định họ không có bằng chứng về bất kỳ việc chuyển hướng chip AI trái phép nào. Công ty cũng nhấn mạnh rằng xây dựng hạ tầng trung tâm dữ liệu bằng các linh kiện không chính quy là đề xuất thất bại về mặt kỹ thuật lẫn kinh tế, bởi trung tâm dữ liệu cần dịch vụ và hỗ trợ chỉ dành cho sản phẩm được phân phối chính thức. CEO Jensen Huang đã nhiều lần cho rằng hạn chế xuất khẩu chỉ thúc đẩy Trung Quốc tự phát triển công nghệ, từ đó gây hại cho lợi thế cạnh tranh của Mỹ. Ông lưu ý rằng Trung Quốc hiện sở hữu 1 nửa số nhà nghiên cứu AI thế giới và đang tiến nhanh tại mọi tầng lớp công nghệ, do đó Mỹ không thể chỉ dựa vào chính sách để thắng thế trong cuộc chạy đua AI.

Trong khi đó, chênh lệch giá bán đã khiến nhiều nhóm lợi ích đua nhau tìm cách lách luật. Mặc dù NVIDIA không trực tiếp hỗ trợ phần mềm hay dịch vụ cho các GPU không hợp pháp, nhu cầu thị trường mạnh vẫn thúc đẩy nhiều giải pháp thay thế. Một số báo cáo cho thấy không chỉ các server xách tay mà cả các mối quan hệ hậu cần phức tạp (thông qua các công ty bình phong) đều được thiết lập để đưa chip vượt qua rào cản kiểm soát. Điều này tạo ra áp lực lớn đối với các biện pháp của Mỹ. Nhiều nhà lập pháp Mỹ đã đề xuất luật mới, yêu cầu gắn chip theo dõi vào từng GPU để có thể kiểm soát vị trí sử dụng sau khi bán. Chính quyền Trump cũng ủng hộ việc mã hóa phần mềm hoặc nhúng hệ thống định vị vào chip để giảm nguy cơ tuồn hàng ra ngoài kênh chính thức. Trong nội bộ ngành này, có những luồng tranh cãi gay gắt: hãng AI Anthropic kêu gọi chính phủ Mỹ áp dụng biện pháp thắt chặt hơn, còn NVIDIA chỉ trích đây là biện pháp ngụy tạo chỉ để bảo vệ vị thế cạnh tranh.

Chính sách Mỹ và tác động toàn cầu

Xung đột chuỗi cung ứng bán dẫn AI hiện đang lan rộng thành vấn đề địa chính trị toàn cầu. Mỹ đã nhiều lần siết chặt xuất khẩu chip AI: đầu năm 2022 cấm xuất khẩu GPU H100/A100 cho Trung Quốc, đến tháng 4/2025 tiếp tục mở rộng lệnh cấm với các mẫu H20 (phiên bản H100 cho Trung Quốc) và AMD MI308. Tuy nhiên, từ tháng 7/2025, Mỹ bất ngờ nới lỏng 1 phần: cho phép cấp phép lại xuất khẩu chip H20 sang Trung Quốc sau khi các cuộc đàm phán thương mại cao cấp (trong đó có vấn đề nguyên liệu đất hiếm và nam châm) đạt được thỏa thuận. Động thái này lập tức gặp chỉ trích từ các nghị sĩ theo xu hướng cứng rắn, e ngại rằng bất kỳ bước lùi nào của Mỹ cũng có thể làm tăng lợi thế công nghệ cho Trung Quốc. Hiện H20 được coi là có hiệu năng khá ở tác vụ inference, trong khi các chip thực thi (như B200) vẫn bị kiểm soát chặt chẽ.

Chính phủ Mỹ đang thúc giục các đối tác tăng cường kiểm tra hải quan và ngăn chặn tuồn chip trái phép. Singapore đã tiến hành bắt giữ 3 đối tượng liên quan đến vận chuyển chip AI vào tháng 6/2025. Mỹ cũng cân nhắc áp thêm biện pháp lên các trung tâm chuyển tiếp ở Malaysia, Thái Lan, nhằm chặn đầu mối trung gian quen thuộc của các vụ buôn lậu chip. Đồng thời, các biện pháp rộng hơn như hạn chế xuất khẩu liên quan đến trí tuệ nhân tạo (AI Trade and Technology Council, AI Export Controls) đang được cân nhắc thiết lập chung với Liên minh châu Âu và Nhật Bản để thống nhất tiêu chuẩn.

Viễn cảnh dài hạn cho thấy thế giới đang đứng trước 2 xu hướng đối lập. Việc Mỹ thắt chặt xuất khẩu nhằm bảo vệ lợi thế công nghệ quốc gia, nhưng thực tế nó cũng giáng phần nào hiệu quả kinh doanh của các hãng chip Mỹ. Song song đó, Trung Quốc đang đẩy mạnh đầu tư cho ngành chip nội địa (từ các bộ xử lý Huawei Ascend đến các dự án chip AI khác) để tự chủ lâu dài. Cuộc chạy đua AI toàn cầu vì thế càng trở nên căng thẳng: nhu cầu khổng lồ về tính toán AI không chỉ thúc đẩy giá chip leo thang mà còn khiến các quốc gia phải điều chỉnh chính sách xuất khẩu, góp phần tạo nên thị trường bán dẫn quốc tế phân mảnh hơn bao giờ hết.